به نقل از «خرداد»

چرا دانشمندان ایرانی از پروژه معروف جهانی حذف و محروم شدند؟

تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۳۳۱۹۲۸

ایسنا نوشت: به گفته محققان حوزه گداخت هسته‌ای پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای، نیمی از دانشمندان جهان در پروژه راکتور ایتر همکاری دارند و ایران قرار بود بر اساس یکی از بندهای برجام، وارد پروژه ایتر شود و این بند مورد پذیرش قرار گرفته بود، ولی بعد از روی کار آمدن ترامپ رئیس‌جمهوری سابق امریکا و نقض تمامی برجام، پروژه پیوستن ایران به ایتر متاسفانه ملغی شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

یکی از کارشناسان پژوهشکده پلاسما و گداخت هسته‌ای پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای، این پژوهشکده را یکی از قدیمی‌ترین مجموعه‌های علمی پژوهشگاه در حوزه گداخت هسته‌ای دانست و گفت: در این پژوهشکده از قبل از انقلاب، پروژه‌های تحقیقاتی زیادی اجرایی شده و تاکنون پروژه‌ها و دستاوردهای متعددی از سوی محققان آن عرضه شده است.

وی با اشاره به حوزه‌های فعالیت این پژوهشکده، گفت: زمینه‌های تحقیقاتی این پژوهشکده در حوزه‌های مختلفی از جمله انرژی‌های کلان مانند راکتورهای MCF و ICF است که در این حوزه در گروه‌های پژوهشی مختلف پروژه‌های متعددی در حال پیاده‌سازی است.

این محقق، حوزه کاربردی پلاسما و گداخت هسته‌ای را از دیگر زمینه‌های تحقیقاتی این پژوهشکده دانست و اضافه کرد: پژوهشگران پلاسما و گداخت هسته‌ای در حوزه‌هایی همچون صنعت نفت پروژه‌هایی را اجرایی کرده‌اند. همچنین در زمینه آبگریزی سطوح، کوتینگ و لایه‌برداری نانویی با استفاده از پلاسما طرح‌هایی را با موفقیت اجرایی کردیم.

توسعه گداخت هسته‌ای در دستور کار محققان

یکی دیگر از کارشناسان حوزه تولید انرژی از طریق واکنش‌های گداخت هسته‌ای نیز، گفت: در زمینه تولید انرژی ابتدا بشر به سمت مواد فسیلی مانند نفت، گاز و ذغال سنگ روی آورده بود و بعد از آن بشر توانست با استفاده از راکتورهای هسته‌ای و از طریق شکاف اورانیوم و تولید نوترون، اقدام به تولید انرژی کند.

وی با بیان اینکه کاربرد راکتورهای هسته‌ای با معضلات زیادی همراه است، اظهار کرد: این راکتورها در کنار تولید انرژی می‌تواند پسماند و زباله‌های هسته‌ای را بر جای بگذارد و این امر از معضلات راکتورهای هسته‌ای که از طریق فرایند شکاف هسته‌ای، انرژی تولید می‌کنند، به شمار می‌رود.

این کارشناس ادامه داد: در نسل جدید راکتورهای هسته‌ای بر خلاف راکتورهای قدیمی که با استفاده از اورانیوم به تولید انرژی می‌رسیدیم، با استفاده از هیدروژن، انرژی تولید می‌شود. به معنای دیگر در این سیستم‌ها با سوزاندن آب به تولید انرژی هسته‌ای پرداخته می‌شود.

این محقق اضافه کرد: این دستاورد موجب شده بشر در سراسر دنیا هزینه زیادی صرف کند تا به نسل نوین راکتورهای گداخت هسته‌ای (Nuclear Fusion یا همجوشی هسته‌ای) دست یابد. در این مسیر دو راه برای دستیابی به این نوع راکتورها وجود دارد که یکی از آنها با استفاده از میدان‌های مغناطیسی پرقدرت است که می‌تواند یون‌ها را محصور کند و با استفاده از واکنش‌های BT به تولید نوترون و انرژی بپردازد. در روش دوم نیز این کار با استفاده از لیزرهای پرتوان انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه در روش دوم از اطراف قرص سوخت می‌تابد و این لیزرها از آنجایی که انرژی بسیار زیادی دارند، می‌توانند شرایط را برای ایجاد واکنش گداخت ایجاد کنند، اضافه کرد: ما در سازمان انرژی اتمی و همچنین در دانشگاه‌ها هر دو روش تحقیقاتی را در دستور کار داریم و نتایج تحقیقات تحسین برانگیز بوده، به گونه ای که مقالاتی از آنها به چاپ رسیده است.

این محقق حوزه گداخت با تاکید بر اینکه توسعه فناوری‌های مربوط به گداخت هسته‌ای ما را در تولید انرژی و الکتریسته با دو روش گداخت لیزری و گداخت محصورسازی مغناطیسی یاری می‌کند، خاطر نشان کرد: این همان کاری است که راکتورها و نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و سایر انواع نیروگاه‌ها برای تولید انرژی انجام می‌دهند، با این تفاوت که با استفاده از هیدروژن به عنوان یک منبع پاک به تولید انرژی خواهیم رسید.

وی عدم تولید پسماند را از دیگر مزایای تولید انرژی با استفاده از روش گداخت هسته‌ای دانست و یادآور شد: بر خلاف روش‌های قدیمی که با استفاده از اورانیوم که به Fisher Fragment معروف است و دارای پسماندهای هسته‌ای بود، راکتورهای گداخت، فاقد پسماند هسته‌ای است. ضمن آنکه روش‌های قدیمی مبتنی بر اورانیوم حوادثی مانند حادثه چرنوبیل را در پی داشته است.

وی حذف فرآیند زنجیره‌ای بودن واکنش‌های شکاف را از دیگر مزایای راکتورهای گداخت عنوان کرد و گفت: در هر زمانی می‌توان واکنش‌های گداخت را قطع کرد و انفجارهای عظیمی که در راکتورهای گذشته ایجاد می‌شد، در راکتورهای گداخت وجود نخواهد داشت. علاوه بر آن سوخت این راکتور پاک، هیدروژن است و از هیدروژن محلول در آب می‌توانیم برای سوخت اولیه این راکتور استفاده کنیم.

این محقق افزود: نکته قابل توجه درباره این راکتورهای سوخت پاک این است که تنها با استفاده از ۵۰ لیوان آب دریا می‌توانیم به انرژی دست یابیم که حاصل سوختن ۲ هزار کیلوگرم زغال سنگ است. از این رو دنیا این انگیزه را یافت تا برای رسیدن به راکتورهای گداخت تلاش کند.

تلاش جهانی برای رسیدن به سوخت پاک حاصل از آب

این محقق سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه کشورهای پیشرفته به این فناوری دست یافته‌اند، گفت: برای این منظور راکتور بین‌المللی در جنوب فرانسه به نام راکتور ایتر در حال ساخت است که حاصل همکاری اتحادیه اروپا، امریکا، روسیه، چین، کره، ژاپن و هند است.

وی با بیان اینکه ساخت این راکتور حاصل کار تیمی از دانشمندان جهان است، یادآور شد: ایران قرار بود قبل از دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری سابق امریکا بر اساس یکی از بندهای برجام، وارد پروژه ایتر شود و این بند مورد پذیرش قرار گرفته بود و کارهای ابتدایی نیز اجرایی شد، ولی بعد از روی کار آمدن ترامپ و نقض تمامی برجام، پروژه پیوستن ایران به ایتر متاسفانه ملغی شد.

این محقق با اشاره به نقش ایران در پروژه ایتر اظهار کرد: ایران از نظر پژوهشی کمک‌های زیادی به پروژه ایتر کرده و حتی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یکی از مقالات محققان سازمان انرژی اتمی ایران مورد پذیرش قرار گرفت و سخنرانی درباره آن در آژانس انجام شد.

وی با بیان اینکه ایران مشارکت خوبی در حوزه‌های پژوهشی در ایتر داشته است، گفت: ولی با نقض ظالمانه رئیس جمهوری سابق امریکا، بسیاری از بندهای برجام رعایت نشد و یکی از آن بندها مربوط به مشارکت ایران در پروژه بین‌المللی ایتر بوده است و این در حالی است که پروژه ایتر یک پروژه کاملا صلح آمیز است.

تولید نوترون از فرایند گداخت

این محقق حوزه گداخت سازمان انرژی اتمی با اشاره به سایر کاربردهای راکتور گداخت، توضیح داد: از آنجایی که در فرآیند گداخت، نوترون تولید می‌شود، می‌توانیم با این فناوری، «نوترون ژنراتور» (مولد نوترون) داشته باشیم. نوترون‌های تولید شده کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف دارند.

وی تشخیص چاه‌های نفت را از کاربردهای نوترون دانست و افزود: با استفاده از مولدهای نوترون که ناشی از واکنش‌های گداخت هستند، قادر به کشف چاه‌های نفتی هستیم. به این صورت که مولد نوترون وارد چاه نفتی می‌شود و با ساطع کردن نوترون‌ها می‌تواند ما را در کشف مخازن نفتی یاری کند.

به گفته این محقق، نوترون با آب واکنش نمی‌دهد و جذب آب می‌شود، ولی با نفت واکنش می‌دهد و گاما تولید می‌کند و زمانی که مولدهای نوترون به چاه‌های نفتی نزدیک می‌شود و واکنش می‌دهد، گاما تولید می‌شود و با شناسایی آن می‌توانیم دریابیم که در کدام مناطق نفت وجود دارد.

کاربردهای پلاسما در صنایع

یکی دیگر از محققان سازمان انرژی اتمی ، با اشاره به اهمیت توسعه فناوری پلاسما گفت: از جمله کاربردهای پلاسما در حوزه‌های پایین دست صنعت نفت در حوزه گوگردزدایی و تبدیل گاز به مایع است.

وی اضافه کرد: همکاران ما در سازمان انرژی اتمی موفق شدند در زمینه گوگردزدایی مبتنی بر پلاسما دستاوردهای قابل توجهی را ارائه دهند.

وی خاطر نشان کرد: در زمینه بالا دستی صنعت نفت نیز باید اشاره کنیم که در حوزه ازدیاد برداشت نفت پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه تولید دریل پلاسمایی و امواج شاک ویو (Shockwave) داشته‌ایم.

این محقق حوزه پلاسما اضافه کرد: یکی دیگر از کاربردهای پلاسما، حفاری چاه‌های نفت است. این روش در دنیا کاربردی شده ولی در ایران، این فناوری برای ازدیاد برداشت هنوز کاربردی نشده است.

به گفته وی، در دنیا تنها یک شرکت توانسته دریل پلاسمایی را به تولید برساند.

منبع: خرداد

کلیدواژه: سازمان انرژی اتمی راکتورهای هسته ای تولید انرژی گداخت هسته ای چاه های نفت هسته ای حوزه گداخت پروژه ایتر پروژه ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khordad.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خرداد» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۳۳۱۹۲۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

دست یاری صنعت هسته‌ای به صنعت نفت

وزارت نفت و سازمان انرژی اتمی ایران، به‌عنوان صنایع حیاتی در کشور، اوایل این هفته تفاهم‌نامه امضا کردند تا از دستاوردهای یکدیگر به‌صورت متقابل بهره‌ ببرند اما در این میان شاید برای خیلی از مردم این سؤال پیش بیاید که به‌واقع این دو صنعت چه کمکی می‌توانند به‌ یکدیگر کنند؟

یکی از مدیران صنعت هسته‌ای که روزگاری در زمان جنگ تحمیلی سکان وزارت نفت را در دست داشت و نقش اساسی نیز در رشد سال‌های اخیر سازمان انرژی اتمی ایفا کرد، غلامرضا آقازاده، از مدیران موفق وزارت نفت است. ارتباط این دو صنعت راهبردی در ایران از دیرباز به‌دلیل حضور وی وجود داشته است، اما به نظر می‌رسد در دولت سیزدهم این ارتباط رشد و ارتقا خواهد یافت. یکی از نشانه‌های آن هم امضای تفاهم‌نامه جامع همکاری‌های دو مجموعه با یکدیگر است. شاید در جامعه، صنعت هسته‌ای محدود به چرخه سوخت هسته‌ای و نیروگاه‌های اتمی تلقی شود، به همین دلیل در این نوشتار تلاش می‌شود کاربردهای صنعت هسته‌ای در صنعت نفت به‌صورت خلاصه بیان شود.

شرح و بسط علمی تفاهم‌نامه اخیر بین این دو صنعت بزرگ کشور در فرصتی دیگر و در مجامع علمی و صنعتی باید در دستور کار دو طرف باشد. بی‌شک مهم‌ترین نقش انرژی هسته‌ای در جهان امروز، تولید برق هسته‌ای است که به‌صورت میانگین حدود ۱۰درصد برق جهان را تأمین می‌کند. متأسفانه کشور ما در این شاخص با میانگین جهانی فاصله دارد، که امید است با اقدام‌های در حال انجام سازمان انرژی اتمی، در سال‌های آینده کمتر شود. باید توجه داشت که به‌ دلیل ناترازی برق در سال‌های اخیر، دولت صنایع بزرگ را به‌سمت مشارکت در تأمین برق مورد نیاز خود سوق داده است.

همچنین، از محل صرفه‌جویی ناشی از مصرف سوخت فسیلی، مشوق‌هایی برای نیروگاه‌های تولیدکننده برق پاک و سایر صنایع قرار داده شده است که در هر دو زمینه، وزارت نفت می‌تواند کمک شایانی به توسعه برق هسته‌ای کند. رادیوایزوتوپ‌ها به‌دلیل خواص خود نقش بارزی در صنعت ابزار دقیق و سنجش‌گرها دارند و به همین دلیل رادیومتریک و ابزار دقیق هسته‌ای یکی از مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد فناوری هسته‌ای در صنعت نفت است. سازمان انرژی اتمی در این زمینه فعالیت موفق و بسیار پرثمری از سال‌های دور داشته و بسیاری از صنایع را از واردات این تجهیزات بی‌نیاز کرده است.

چاه‌پیمایی و اکتشاف مخازن نفت و گاز، ردیابی سیال با مواد نشان‌دارشده با رادیوایزوتوپ‌ها و نشت‌یابی با رادیوایزوتوپ‌ها ازجمله نشت‌یابی خطوط لوله زیرزمینی نفت، ضخامت‌سنجی، تشخیص عیوب به روش رادیوگرافی، جریان‌سنج/غلظت‌سنج دوفازی، سطح‌سنج و ارتفاع‌سنج هسته‌ای نقطه‌ای و پیوسته مخازن به‌ویژه در سیالات دوغابی و تشخیص سطوح مرزی، چگالی‌سنج هسته‌ای، چگالی – سطح‌سنج هسته‌ای، رسوب‌سنج هسته‌ای برای اندازه‌گیری آنلاین و غیرمخرب ضخامت رسوبات درون خطوط لوله، بازرسی برای تشخیص عیوب ساختاری یا عملکردی برج‌های فرایندی با گاما اسکن، تصویربرداری نوترونی از اجزای داخلی قطعات و درکل بسیاری از آزمون‌های غیرمخرب، از موارد در حال انجام در این حوزه است.

از خدمات جانبی واحدهای مختلف این سازمان در این بخش می‌توان به تولید چشمه‌های رادیواکتیو مورد نیاز دستگاه‌های مختلف از نوع نقطه‌ای و میله‌ای، خدمات پسمانداری برای مراقبت از چشمه‌های رادیواکتیو استفاده‌شده، تولید چشمه‌های مورد استفاده در کالیبراسیون و تعمیرات و استانداردسازی تجهیزات ابزار دقیق پرتوی اشاره کرد.

از دیگر کاربردهای فناوری هسته‌ای در صنعت نفت و دیگر صنایع وابسته می‌توان به کاربرد پرتوها در تبدیل مواد یا بهبود خواص مواد اشاره کرد. ازجمله این موارد می‌توان شیرین‌سازی میعانات خام ترش، کراکینگ مشتقات نفتی سنگین و تبدیل به نفت سبک، ارتقای خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها، و استحصال سوخت از پسماندهای پلاستیک به روش پیرولیز حرارتی - پرتوی را نام برد.

یکی دیگر از زمینه‌های کاری سازمان انرژی اتمی و صنعت هسته‌ای، کار روی انواع ایزوتوپ‌ پایدار ازجمله آب‌ سنگین است. استفاده از اکسید دوتریوم (آب سنگین) به‌عنوان ردیاب در صنایع بالادستی و مخازن و چاه‌های نفت و گاز، شناسایی هویت سیالات (Finger Printing) میدان‌های نفتی منتخب با استفاده از آنالیز غنای ایزوتوپ‌های پایدار سیالات مخزنی (آب و نفت) میدان‌های نفتی و آنالیز ایزوتوپی ایزوتوپ‌های پایدار سبک (هیدروژن، اکسیژن، کربن، نیتروژن و گوگرد) ازجمله خدمات قابل ارائه در این بخش است.

فناوری پلاسما از دیگر زمینه‌های فعالیت در صنعت هسته‌ای به‌ شمار می‌رود که در سال‌های اخیر با اقبال دوچندان همراه شده است و ازجمله کاربردهای آن در صنعت نفت می‌توان به ساخت مشعل و چشمه پلاسمایی، ازدیاد برداشت نفت با استفاده از فناوری پلاسما، امحای پسماندها به کمک زباله‌سوز پلاسمایی و گوگردزدایی از ترکیبات نفتی اشاره کرد. شایان ذکر است که برخی از موارد بالا در مرحله تحقیقاتی است.

وزارت نفت در حوزه اکتشاف چاه‌های نفت و گاز و سازمان انرژی اتمی در حوزه اکتشاف و استخراج اورانیوم و دیگر عناصر پرتوزا نقشی بی‌بدیل و منحصربه‌فرد دارند. تجربه ممتد چنددهه‌ای هر دو سازمان در این حوزه، کمک شایانی به طرف مقابل است. تبادل گزارش و نتایج مطالعات زمین‌شناسی، اطلاعات ژئوفیزیک هوابرد و ژئوفیزیک زمینی شامل مغناطیس‌سنجی، ثقل‌سنجی، تبادل اطلاعات در زمینه مطالعات انجام‌شده روی شیل‌های سیاه (Black Shale) و حضور عناصری ازجمله وانادیوم، مولیبدن و نیکل و اورانیوم در این مناطق و تبادل نتایج و اطلاعات چاه‌پیمایی، از ضروری‌ترین حوزه‌ها برای هم‌افزایی این دو سازمان خواهد بود.

در زمینه محیط‌زیست، فناوری هسته‌ای با تصفیه پساب‌ها و کاهش آلاینده‌های پساب‌های پتروشیمی ازجمله کاستیک مستعمل، با استفاده از پرتودهی و فناوری پلاسما می‌تواند کمک شایانی به صنعت نفت کند. همچنین، سازمان انرژی اتمی به‌دلیل نیاز به ساخت تجهیزات با کاربرد در اتمسفر خلأ، تجربه مناسبی در این زمینه از جمله ساخت انواع شیرآلات خلأ و فشارسنج خلأ خازنی نیز دارد.

وانگهی باید به نقش تنظیم‌گری سازمان انرژی اتمی و مرکز نظام ایمنی هسته‌ای آن در حوزه کنترل پرتوگیری مردم و کارکنان نیز اشاره کرد. باید توجه داشت که مواد پرتوزای طبیعی در تمام فرایندهای اکتشافی نفتی و غیرنفتی همراه مواد در پوسته زمین حضور دارند و با استخراج مواد، کارکنان و دیگر مصرف‌کنندگان در معرض این عناصر پرتوزا خواهند بود. مرکز نظام ایمنی هسته‌ای ایران با چند دهه فعالیت در این بخش می‌تواند در زمینه بررسی سطح پرتودهی و پرتوزایی، مدیریت پسماندهای حاوی مواد پرتوزای طبیعی، مشاوره، آموزش ضوابط، تنظیم دستورعمل‌ها و دیگر موارد کمک‌کار صنعت نفت باشد.

جواد اصغری